Po zimowym rozleniwieniu przychodzi pora zwiększonej aktywności człowieka. Zaczynamy domowe wiosenne porządki, rzucamy się do pracy na działkach i w przydomowych ogródkach. Naprawiamy rozmaite samochodowe usterki, majsterkujemy… Wszystkie te zajęcia mogą dać mnóstwo przyjemności, ale mogą też generować urazy narządu wzroku. Nie są wcale rzadkie, bo stanowią około 20% ogółu wypadków. Co jednak najważniejsze, wszelkie urazy gałki ocznej, czy też jej narządów dodatkowych, nawet te powierzchowne mogą stanowić zagrożenie dla funkcji wzrokowych.
Kiedy uraz mechaniczny obejmuje oczodół powoduje uszkodzenie tkanek miękkich i kości, przy czym skutki czynnościowe zależą od lokalizacji zmian i ich rozległości. Przy stłuczeniu oczodołu można spotkać zarówno lżejsze obrażenia, takie jak: wylewy podskórne i podspojówkowe, otarcia i zranienia powiek, ale też krwiaki oczodołowe powodujące przemieszczenie gałki ocznej z zaburzeniem jej ruchomości. Przy tego typu obrażeniach mogą też ulec zranieniu drogi łzowe.
Złamania kości oczodołu mogą być powodem wielu, nieraz dość groźnych następstw. Dość typowe są urazy powstające w wyniku bezpośredniego uderzenia małym przedmiotem (piłka tenisowa, pięść), w wyniku których dochodzi do nagłego wzrostu ciśnienia w jamie oczodołu. Szczególnym następstwem urazu jest wewnątrzoczodołowa, pozagałkowa obecność ciała obcego (metalicznego lub nie). Chociaż usunięcie może nieraz nastręczać interdyscyplinarnemu zespołowi, to z uwagi na możliwe powikłania w postaci ropowicy oczodołu, powstawania przetok i groźby zakażenia wewnątrzczaszkowego konsekwentnie dąży się do usunięcia obcego materiału z przestrzeni pozagałkowej.
Urazy mechaniczne samej gałki ocznej (urazy tępe, zranienia i ciała obce) zależnie od lokalizacji i rozległości mogą mieć bardzo różne następstwa. Większość urazów tępych o niewielkiej sile działania nie powoduje obniżenia funkcji wzrokowych.. Nagłe silne urazy gałki ocznej (np. korki z butelek z napojami gazowanymi) poza wylewem krwi do komory przedniej i urazem rogówki powodują często trwałe uszkodzenia dotyczące zwłaszcza tęczówki i soczewki.
Jednym z najczęstszych następstw tępych urazów gałki ocznej są wylewy krwi do komory ciała szklistego oraz odwarstwienie siatkówki, a przy większej sile tępego urazu może dojść nawet do pęknięcia gałki ocznej. Urazy tępe tylnego odcinka gałki ocznej mają często miejsce podczas urazów głowy, czy działania sił wybuchu.
Ostre urazy gałki ocznej to następstwa wypadków komunikacyjnych, wypadków w środowisku pracy, ale też (zwłaszcza u dzieci) w domu, gdzie jest mnóstwo ostrych przedmiotów i „strzelających” zabawek.
Przy dużej sile urazu przenikającego, rana rogówki może niestety stanowić tylko początek problemu. Trzeba się wówczas liczyć w szczególności z uszkodzeniem soczewki czy tęczówki, często z koniecznością usunięcia jej części.
Ciało obce jako przyczyna uszkodzenia gałki ocznej jest dość powszechna, przy czym na szczęście większość takich incydentów kończy się stwierdzeniem obecności ciała obcego w worku spojówkowym lub w rogówce. Nawet jeśli nie dochodzi do penetracji w głąb gałki, to każde ciało obce będące przede wszystkim źródłem infekcji powinno być bezwzględnie usunięte. Najczęściej nie stanowią problemu diagnostycznego, ale kiedy np. źdźbło trawy lub kłosa utkwi w szczycie załamka górnego spojówki poszukiwanie go w obrzękniętej tkance może stanowić nie lada wyzwanie. Znacznie gorzej rokują urazy z przeniknięciem ciała obcego do wnętrza gałki ocznej. Obcy materiał może się zatrzymać wewnątrzgałkowo w różnej lokalizacji, ale może też przebić tylną ścianę gałki i utkwić w tkankach oczodołu.
Czynniki fizyczne także mogą być powodem uszkodzeń gałki ocznej. Oparzenia termiczne dotyczą głównie powiek, ale najczęściej nie są powodem trwałych ubytków ich funkcji. Efekty cieplne mogą być ponadto wywołane działaniem na gałkę oczną pola elektromagnetycznego, przy czym szczególnie wrażliwa jest tu soczewka. Zmętnienia w jej obrębie mogą wystąpić przy narażeniu na długotrwałą ekspozycję na działanie mikrofal, promieniowania podczerwonego, czy jonizującego. Dotyczy to także działania energii elektrycznej.
Oparzenia chemiczne to kolejna wielka grupa urazów okulistycznych, z których część może spowodować ciężkie i trwałe uszkodzenia narządu wzroku. Najcięższy i co gorsza pogarszający się z każdą godziną przebieg mają oparzenia substancjami alkalicznymi. Nieco lepsze rokowanie dotyczy oparzeń kwasami.
Przenikające urazy gałki ocznej są niezwykle niebezpieczne również w związku z możliwością wystąpienia zapalenia współczulnego drugiego (dotychczas zdrowego) oka. To jedna z najwcześniej opisanych (IV wiek p.n.e. – Hipokrates), chociaż ciągle nie do końca poznanych chorób człowieka. Znajdziemy jej opis u Witkacego w powieści „622 upadki Bunga, czyli demoniczna kobieta”, znajdziemy w biografii twórcy alfabetu dla niewidomych Louisa Braille`a, który w dzieciństwie doznał urazu jednego oka, a następnie zapalenia współczulnego oka drugiego, w wyniku czego całkowicie stracił wzrok. Dzisiaj dzięki wczesnemu, dokładnemu zaopatrzeniu ran przenikających, zachowaniu zasad aseptyki, precyzji metod mikrochirurgicznych i następowej antybiotykoterapii, ta niezwykle groźna choroba zdarza się obecnie bardzo rzadko, ale cięgle jeszcze są odnotowywane jej przypadki.
Niezależnie od zakresu i przebiegu urazu zawsze trzeba się liczyć z jego negatywnym skutkiem i dlatego nie wolno do nich dopuszczać. Kiedy jednak dojdzie już do uszkodzenia oka, pomoc specjalistyczna musi być udzielona jak najszybciej. Chrońmy przed urazami oczy swoje i cudze!
